Τρίτη 4 Απριλίου 2017

Παναγία Κρήνα, Χίος



Παναγία Κρήνα, Χίος



   Βρίσκεται στην αγροτική περιφέρεια των Βαβύλων, στην κεντρική Χίο. Στη θέση όπου ιδρύθηκε ο ναός υπάρχει πηγή με άφθονο νερό, στην οποία οφείλεται η προσωνυμία του μνημείου, "Κρήνα".         
    Κτήτορες του αρχικού ναού ήταν ο Ευστάθιος Κοδράτος κι η σύζυγός του Ειρήνη Δούκαινα Πεπαγωμένη που ανήκαν στον κύκλο της αυλής της Κωνσταντινούπολης και διακόσμησαν το ναό με τοιχογραφίες. Πλάι στις μορφές τους και στα ονόματά τους, στο νότιο αρκοσόλιο του εσωνάρθηκα, παραδίδεται η χρονολογία 6.605 από κτίσεως κόσμου (= 1197 από Ενσαρκώσεως).   
    Στο Ιερό Βήμα σε εξαιρετικά τιμητική θέση εικονίζεται ο θείος της κτητόρισσας, μητροπολίτης των Υπαίπων της Μικράς Ασίας, ο Στέφανος Πεπαγωμένος.



Ο σημερινός ναός αποτελείται από τον κυρίως ναό, τον εσωνάρθηκα και τον εξωνάρθηκα.
     Ο κυρίως ναός κι ο εσωνάρθηκας εντάσσονται στο ίδιο κτηριολογικό πρόγραμμα, αλλά κατασκευάσθηκαν με χρονική διαφορά μεταξύ τους, τον 12ο αιώνα. Ο εξωνάρθηκας είναι κατά πολύ μεταγενέστερος, του 18ου αιώνα. 
    Ο κυρίως ναός ακολουθεί τον αρχιτεκτονικό τύπο του Καθολικού της Νέας Μονής, το "νησιωτικό" οκταγωνικό, με παραλλαγές ως προς τον τρόπο στήριξης του τρούλου στην ανατολική πλευρά, όπου στο ναό της "Κρήνας" υπάρχει ψηλή καμάρα που δεν υπήρχε στο πρότυπο.


Στον εσωνάρθηκα διατηρούνται δύο αρκοσόλια (ταφικά μνημεία), ένα στη νότια κι ένα στη βόρεια πλευρά.
Τα αρκοσόλια κατασκευάσθηκαν σε επαφή με τους πλευρικούς τοίχους του εσωνάρθηκα  και με την κατασκευή τους φράχθηκαν προγενέστερα ανοίγματα (θύρες και παράθυρο).         
 Ο τρουλίσκος κι ο δυτικός τοίχος του εσωνάρθηκα κατέρρευσαν μετά τον σεισμό του 1881 κι ανακατασκευάσθηκαν τρία χρόνια αργότερα, το 1884, όπως πληροφορεί χρονολογία χαραγμένη στο ανώφλι ενώ ο εξωνάρθηκας είναι σήμερα ασκεπής κι η κάλυψή του μάλλον κατέπεσε μετά το σεισμό του 1881.


Το σύστημα δομής του κυρίως ναού και του εσωνάρθηκα συγκροτείται από την εναλλαγή στρώσεων από λίθους με στρώσεις από σειρές πλίνθων, στις οποίες παρατηρείται η τεχνική της "κρυμμένης πλίνθου".
Ψηλά τυφλά αψιδώματα μειώνουν το πάχος της τοιχοποιίας και προσδίδουν πλαστικότητα στο κτήριο, ενώ ο ποικίλος κεραμοπλαστικός διάκοσμος (πλέγματα ιστών που απομιμούνται ψάθα, πλέγματα ρόμβων, μαίανδρος, σειρές φιαλοστομίων, καρδιόσχημα κ.α.) ζωογονεί τις όψεις του μνημείου.
 Στην εξαιρετικά πλούσια διάπλαση των όψεων της "Κρήνας" από πλίνθινα ή κεραμικά στοιχεία προστίθενται και τα μαρμάρινα αρχιτεκτονικά μέλη που είτε λαξεύθηκαν για το ίδιο το μνημείο (κιονόκρανα, επίκρανα παραστάδων, αμφικιονίσκοι  παραθύρων, κοσμήτης κ.α.) είτε προέρχονται από αρχαιότερα κτήρια κι εντοιχίσθηκαν σε διάφορα σημεία των όψεων.

   Οι εσωτερικές επιφάνειες του κυρίως ναού καλύπτονταν έως το 1987 από στρώμα τοιχογραφιών που είχε ζωγραφίσει το 1734 ο αναγνώστης Μιχαήλ Χωματζάς, Χιώτης στην καταγωγή ζωγράφος, που είναι γνωστός κι από άλλα μνημεία σε νησιά του Αιγαίου Πελάγους.
    Όταν το στρώμα αυτό αποτοιχίσθηκε, αποκαλύφθηκε ότι ο ναός έσωζε σε όλη του την έκταση τον αρχικό ζωγραφικό διάκοσμο του ύστερου 12ου αιώνα. Από τον τρούλο του κυρίως ναού αποτοιχίσθηκε στρώμα τοιχογραφιών με παραστάσεις δώδεκα Προφητών, που χρονολογείται τον 14ο αιώνα, κι εκτίθεται στο κτήριο περιοδικών εκθέσεων αρχαιοτήτων "Παλάτι Ιουστινιάνι" στο Κάστρο της Χίου.



   Σήμερα στον τρούλο έχουν παραμείνει στο μεν ημισφαιρικό μέρος, που κατέρρευσε με το σεισμό του 1981,η παράσταση του Παντοκράτορα με αγγέλους, που χρονολογείται στα 1884, και στο τύμπανο ανάμεσα στα παράθυρα, οι παραστάσεις δώδεκα Προφητών, που ανήκουν στο αρχικό στρώμα τοιχογράφησης, του 12ου αιώνα. 
    Θραύσματα αρχιτεκτονικών μελών που έχουν ενσωματωθεί σε διάφορες θέσεις του κτηρίου αναγνωρίσθηκε ότι προέρχονται από το ίδιο μαρμάρινο τέμπλο, που ήταν τοποθετημένο αρχικά στον κυρίως ναό. 
     Ορισμένα από αυτά (π.χ. τα δύο θωράκια που είχαν πρόχειρα τοποθετηθεί στα αρκοσόλια) μεταφέρθηκαν κι εκτίθενται στο "Παλάτι Ιουστινιάνι" στο Κάστρο της Χίου που χρησιμοποιείται ως κτήριο περιοδικών εκθέσεων από τις συλλογές της εφορείας αρχαιοτήτων Χίου.
     Κατά το 1968 στερεώθηκε κι επισκευάστηκε η στέγη, ενώ το 1983 έγιναν στερεωτικές εργασίες στο δυτικό τοίχο του εξωνάρθηκα κι επί μέρους εργασίες στη στέγη του ναού. Τα έτη 1988 και 1995 πραγματοποιήθηκαν διερευνητικές τομές στα θεμέλια του ανατολικού τμήματος του ναού.






       Σύμφωνα με τις παλαιότερες παραδόσεις του νησιού, όταν ο βυζαντινός μάστορας ολοκλήρωνε το χτίσιμο του αρχικού ναού, καθώς βρισκόταν στο θόλο, έσπρωξε το μαθητή και βοηθό του από τη σκαλωσιά για να σκοτωθεί ώστε να μην προδώσει την τέχνη του δασκάλου του. 
Ο δυστυχής μαθητής όμως πέφτοντας παρέσυρε και το μάστορα. Έτσι νεκροί κι οι δύο πήραν το μυστικό του ναού στον τάφο. Γι' αυτό δε χτίστηκε ποτέ παρόμοιος ναός.
      Το κομψό βυζαντινό ξωκλήσι στέκεται μέσα στην ερημιά και τους πυκνούς ελαιώνες. Στολισμένο με περίτεχνα αψιδώματα, τοξωτά παραθυράκια, εξαιρετικής τέχνης, κεραμοπλαστική διακόσμηση καθώς όμως και με πάμπολλα μαρμάρινα ανάγλυφα κι αρχιτεκτονικά μέλη εντοιχισμένα στις διάφορες γωνίες του.
      Ο ναός της Παναγίας Κρήνας παραμένει κλειστός για το κοινό. Ανοίγει μόνο κατά τη θερινή περίοδο από την Τρίτη έως και το Σάββατο από τις 08:00 έως και τις 14:00 ή κατόπιν συνεννόησης στο τηλέφωνο: (+30) 22710 44238 και (+30) 22710 44738.


 




ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
1.  www.explorechios.gr
2.  odysseus.culture.gr  
3.  mnhmeia-xios.weebly.com
4.  www.greece.com
5.  www.politischios.gr
6.  www.chios-photos.gr
7.  www.aplotaria.gr

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου