Ελληνικά Προσκυνήματα

Παναγία η Αγιογαλούσαινα

και το παρεκκλήσι της Αγίας Άννας, Χίος

Βρίσκεται στην είσοδο σπηλαίου στο μικρό κι απομακρυσμένο χωριό της Βόρειας Χίου Άγιο Γάλα που παλαιότερα ονομαζόταν Άγιος Θαλελαίος. Το χωριό Άγιο Γάλα είναι πολύ γνωστό για τα σπήλαια που υπάρχουν σε αυτό, που εκτείνονται σε τρία διαφορετικά επίπεδα. Προκαλούν βαθιά εντύπωση στον επισκέπτη ο αναλογικά μεγάλος αριθμός των παλαιών ναών, των ξυλόγλυπτων τέμπλων αλλά και των τοιχογραφιών.

Σημαίνουσα θέση στο σημαντικό μνημειακό αυτό πλούτο του φτωχικού, αλλά με εξαιρετικά πλούσιο βυζαντινό καθώς και μεταβυζαντινό παρελθόν, χωριού έχουν οι ναοί της Παναγίας Αγιογαλούσαινας αλλά και της Αγίας Άννας, που βρίσκονται στην είσοδο και το εσωτερικό του μεσαίου σπηλαίου αντίστοιχα.

Ο ναός εξωτερικά

Η πρόσβαση στο μικρό αυτό πλάτωμα, όπου βρίσκεται ο ναός της Παναγιάς πίσω απ’ τον οποίο ανοίγεται το σπήλαιο, γίνεται είτε μέσω του χωριού και του ναού του Αγίου Θαλελαίου, είτε μέσα από το μονοπάτι που διακρίνεται από τον αμαξωτό δρόμο μέσω της ρεματιάς.

Σύμφωνα δε με την παράδοση, μία λεπρή κόρη ενός βασιλιά βρέθηκε εξόριστη από τον ίδιο το Βασιλιά πατέρα της στο χωριό Άγιος Θαλελαίος. Εκεί τη συμπάθησε και τη φρόντισε μία μαυροφορεμένη γυναίκα η οποία κάποια βραδιά είδε ένα μυστήριο όραμα το οποίο κι εκμυστηρεύτηκε αμέσως στη λεπρή πριγκίπισσα.

Αυτή ακολούθησε τις οδηγίες που είδε στο όνειρο της η μαυροφορεμένη γυναίκα κι έτσι έφτασε στο σπήλαιο. Εκεί ήπιε από το νερό της πηγής. Θεραπευμένη από την αρρώστια της ζήτησε από τον πατέρα της να χτίσει μία εκκλησία σε αυτό το σημείο.

Το έδαφος όμως ήταν ανώμαλο κι ενώ οι τεχνίτες άρχιζαν να χτίζουν την εκκλησία στην απέναντι πλευρά, κάθε πρωί έβρισκαν τα εργαλεία τους στην πλευρά του σπηλαίου. Τελικά η εκκλησία χτίστηκε το 13ο ή 14ο αιώνα στην είσοδο του σπηλαίου κι η περιοχή πήρε το όνομα Άγιο Γάλας λόγω του θεραπευτικού υγρού που έμοιαζε σαν γάλα.

Ο ναός της Παναγιάς περιβάλλεται από κτίσματα που βρίσκονται σε διάφορες καταστάσεις διατήρησης, από την άριστη έως την πλήρη ερείπωση. Ο ναός ξεχωρίζει από τα γύρω κτίρια, λόγω του υψηλού τρούλου και της κόγχης του ιερού. Eξωτερικά είναι επιχρισμένος, με αποτέλεσμα να μην είναι εμφανής η τοιχοποιία του.

Μοναδικά διακοσμητικά στοιχεία είναι τα κογχάρια στην αψίδα του ιερού, το δίλοβο άνοιγμα με τον αμφικιονίσκο του, και πέντε πινάκια επί τω πλείστον νεωτερικά. Ίσως αντικατέστησαν βυζαντινά πινάκια ή σκυφία και όχι όπως αναφέρεται σε παλαιότερα δημοσιεύματα “αραβουργήματα”, δηλαδή διακοσμητικά στοιχεία αραβικής τεχνοτροπίας που δεν υπάρχουν στα βυζαντινά μνημεία της Χίου.

Η είσοδος του ναού

Πλινθόκτιστη θολωτή κατασκευή

στην είσοδο της Αγίας Άννας

Η είσοδος στο ναό της Παναγιάς της Αγιογαλούσαινας γίνεται μέσω μιας θύρας. Η θύρα αυτή περιβάλλεται από ένα μαρμάρινο θύρωμα που βρίσκεται στη νότια πλευρά του περιβόλου. Oδηγεί σε ένα πρόσκτισμα εμφανές νεώτερο όμως του ναού και το οποίο χρησιμεύει προφανώς ως νάρθηκας.

Ο νεώτερος αυτός χώρος - νάρθηκας αποτελείται από δύο κυρίως τμήματα τα οποία στεγάζονται με ημικυλινδρικούς θόλους. Στο πρώτο τμήμα ανοίγεται στη ανατολική (στενή) πλευρά ένας φεγγίτης αλλά και χαμηλά δύο κογχάρια. Eνώ στο ήμισυ της δυτικής πλευράς ανοίγεται ένα θύρωμα, χωρίς όμως εμφανή λόγω ύπαρξης και χρησιμότητας, αφού δεν οδηγεί πουθενά.

Από τη δυτική πλευρά γίνεται η προσπέλαση στο δεύτερο χώρο του νάρθηκα. Στο χώρο αυτό ανοίγεται ένα παράθυρο στην ανατολική (στενή) πλευρά και δύο κογχάρια στη νότια ενώ στην βόρεια πλευρά, ανοίγεται επίσης ένα ευρύτατο άνοιγμα που αυτό οδηγεί στον Κυρίως Nαό.

Η είσοδος με το μαρμάρινο θύρωμα

Η επιγραφή του θυρώματος

Το δίλοβο παράθυρο του Ιερού εξωτερικά

Άποψη του νάρθηκα

Ο Κυρίως Ναός ανήκει στον τύπο του συνεπτυγμένου εγγεγραμμένου σταυροειδή με τρούλο. Μπροστά από το Ιερό Βήμα, υψώνεται ξυλόγλυπτο τέμπλο, πλούσια κοσμημένο.

Οι επιφάνειες των τοίχων του ναού καλύπτονται από ασβεστοκονίαμα που κοσμείται με γύψινα στοιχεία (βεργιά, ροζέτες, φυτικά κοσμήματα),με μόνη γραπτή διακόσμηση μαίανδρο στη βάση του τρούλου και στο τεταρτοσφαίριο στη κόγχη του Ιερού.

Γραπτός φυτικός διάκοσμος υπάρχει στον κοσμήτη, που περιτρέχει το ναό ενώ τα φωτιστικά ανοίγματα του ναού είναι έξι, εκ των οποίων τέσσερα στον τρούλο, ένα ορθογώνιο στη βόρεια πλευρά κι ένα δίλοβο στην αψίδα του Ιερού.

Ελάχιστα τοιχογραφικά στοιχεία είναι ορατά. Κάποια σπαράγματα σε δύο στρώματα διακρίνονται στο μέτωπο της βορειοανατολικής παραστάδας κι ένα κόσμημα στο δίλοβο παράθυρο του Ιερού.

Η επιγραφή των τεχνιτών στο τέμπλο

Τα βημόθυρα της Ωραίας Πύλης

Αγγελική μορφή στο πλαίσιο του θυρώματος

της ωραίας Πύλης

Στο βόρειο και νότιο τοίχο του Ιερού ανοίγονται δυο μικρές κόγχες. Το δάπεδο καλύπτεται με τετράγωνα τσιμεντένια πλακίδια με γεωμετρικά σχήματα. Όμοια πλακίδια καλύπτουν και το νάρθηκα.

Στη δυτική πλευρά, τοξωτό άνοιγμα οδηγεί στο εσωτερικό του σπηλαίου, αποτελώντας ουσιαστικά την είσοδό του. Στο σημείο αυτό το δάπεδο καλύπτεται με κεραμικές πλάκες ενώ σε μικρή σχετικά απόσταση, στο εσωτερικό του σπηλαίου, προκαλεί έκπληξη στον επισκέπτη η ύπαρξη κι ενός δευτέρου ναού.

Ο δεύτερος ναός αυτός τιμάται στη μνήμη της Αγίας Άννας, μητέρας της Θεοτόκου κι αποτελεί και παρεκκλήσι του ναού της Παναγίας. Ο ναός αυτός δεν αποτελεί όμως, όπως θα περίμενε κάποιος μία διαμόρφωση του κοιλώματος του σπηλαίου σε ναό, αλλά έναν ολόκληρο ναό κτισμένο στο εσωτερικό αυτού του σπηλαίου.

Ανήκει κι αυτός στον ίδιο τύπο με το ναό της Παναγίας, μόνο που είναι λίγο μικρότερος και δεν έχει παράθυρα.Στεγάζεται με χαμηλό τυφλό τρούλο. Η είσοδος στο ναό γίνεται μέσω ενός ανοίγματος στο νότιο τοίχο του.

Η αψίδα του Ιερού

Ο τυφλός τρούλος του ναού

Άποψη της ανωδομής

Τα τέσσερα φωτεινά ανοίγματα στον τρούλο

του ναού της Παναγιάς.

Λείψανα τοιχογραφιών εντοπίζονται σποραδικά σε διάφορα σημεία του ναού, ενώ τοιχογραφίες σε μέτρια κατάσταση διατήρησης εντοπίζονται στο δυτικό τόξο και στην κόγχη του Ιερού. Οι δυο τοιχογραφίες ανήκουν σε διαφορετικές εποχές. Στο τόξο που είναι και η παλαιότερη, εικονίζεται η Κοίμηση της Παναγίας, ενώ στην κόγχη μέσα στο ιερό, απεικονίζεται η Πλατυτέρα η οποία χρονολογείται περίπου στον 18ο αιώνα.

Ένα ξύλινο νεωτερικό τέμπλο που λέγεται πως αντικατέστησε το παλαιότερο που δυστυχώς κάηκε, χωρίζει το Ιερό από τον Κυρίως Ναό. Στη βόρεια πλευρά ένα άνοιγμα οδηγεί στο υπόλοιπο σπήλαιο που χρησιμοποιείται σήμερα κι ως αγίασμα, όπου συλλέγεται σε δοχεία το νερό που στάζει από τους σταλακτίτες. Στο χώρο αυτό υπάρχει κι ένας αμφικτιονίσκος παραθύρου, όμοιος με εκείνον του δίλοβου παραθύρου του Ιερού της Παναγιάς.Μάλλον προέρχεται από το ορθογώνιο σήμερα βόρειο παράθυρο.

Η Παναγία η Αγιογαλούσαινα γιορτάζει στις 15 Αυγούστου και το πανηγύρι της που γίνεται στις 23 Αυγούστου, στα εννιάμερά της, είναι το μεγαλύτερο πανηγύρι στην Χίο με χιλιάδες επισκέπτες.

Η τοιχογραφία της Κοίμησης της Θεοτόκου

στο δυτικό τύμπανο του ναού

Η τοιχογραφία της Πλατυτέρας, στην κόγχη του ιερού

Παναγία Αγιογαλούσαινα

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

ekdoseisxrysopigi.blogspot.gr,

allaboutchios.com,

www.aplotaria.gr

ΠΗΓΕΣ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΩΝ

panoramio, Γιάννης Καλλιάφας